عوامل مخاطره آمیز اعتیاد

• دوره نوجوانی

• استعداد ارثی

• صفات شخصتی

• صفات ضداجتماعی

• پرخاشگری

• اعتماد به نفس پایین

مخاطره آمیزترین دوران زندگی از نظر شروع به مصرف مواد دوره نوجوانی است . نوجوانی دوره انتقال از کودکی به بزرگسالی و کسب هویت فردی و اجتماعی است . در این دوره ،‌میل به استقلال و مخالفت با والدین به اوج خود می رسد و نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خود ارزشهای خانواده را زیر سئوال می برد و سعی در ایجاد و تحلیل ارزشهای جدید خود دارد . مجموعه این عوامل ، علاوه بر حس کنجکاوی نیاز به تحرک ، تنوع و هیجان ، فرد را مستعد مصرف مواد می نماید .

ژنتیک

شواهد مختلفی از استعداد ارثی اعتیاد به الکل و مواد وجود دارد . تأثیر مستقیم عوامل ژنتیکی عمدتاً از طریق اثرات فارماکوکنتیک و فارکودینامیک مواد دربدن می باشد که تعیین کننده تأثیر ماده بر فرد است . برخی از عوامل مخاطره آمیز دیگر نیز تحت نفوذ عوامل ژنتیکی هستند مانند برخی اختلالات شخصیتی و روانی و عملکرد نامناسب تحصیلی ناشی از اختلالات یادگیری  .

صفات شخصیتی

عوامل مختلف شخصیتی با مصرف مواد ارتباط دارند . از این میان ، برخی از صفات بیشتر پیش بینی کننده احتمال اعتیاد هستند و به طور کلی فردی را تصویر میکنند که با ارزشها یا ساختارهای اجتماعی مانند خانواده ، مدرسه و مذهب پیوندی ندارد و یا از عهده انطباق ، کنترل یا ابزار احساسات دردناکی مثل احساس گناه ، خشم و اضطراب برنمی آید . این صفات عبارتند از : عدم پذیرش ارزش های سنتی و رایج  مقاومت در مقابل منابع قدرت ، نیاز شدید به استقلال ، صفات ضد اجتماعی ، پرخاشگری شدید ، احساس فقدان کنترل بر زندگی خود ، اعتماد به نفس پایین ، فقدان مهارت های اجتماعی وانطباقی ، از آنجا که اولین مصرف مواد ، معمولاً از محیط های اجتماعی شروع می شود هر قدر فرد قدرت تصمیم گیری و مهارت ارتباطی بیشتری داشته بشاد بهتر می تواند در مقابل فاشر همسالان مقاومت کند .

اختلالات روانی

در حدود ?? درصد موارد ، همراه با اعتیاد اختلالات دیگر روانپزشکی نیز وجود دارد . شایعترین تشخیص ها عبارتند از : افسردگی اساسی ، اختلال شخصیت ضداجتماعی ، فوبی ، دیس تایمی ، اختلال وسواسی - جبری ، اختلال مانیک ، مانیا ، اسکیزوفرنیا

نگرش مثبت به مواد

افرادی که نگرش ها و باورهای مثبت و یا خنثی به مواد مخدر دارند ، احتمال مصرف و اعتیادشان بیش از کسانی است که نگرش های منفی دارند . این نگرش های مثبت معمولآ عبارتند از : کسب بزرگی و تشخص ، رفع دردهای جسمی و خستگی ، کسب آرامش روانی ، توانایی مصرف مواد بدون ابتلا به اعتیاد

موقعیت های مخاطره آمیز فردی

بعضی از نوجوانان و جوانان در موقعیت ها یا شرایطی قرار دارند که آنان را در معرض خطر مصرف مواد قرار میدهد . مهمترین این موقعیت ها عبارتند از : در معرض خشونت قرار گرفتن در دوران کودکی و نوجوانی ، ترک تحصیل ، بی سرپرستی یا بی خانمانی ، فرار از خانه ، معلولیت جسمی ، ابتلا به بیماریها یا دردهای مزمن . حوادثی مانند از دست دادن نزدیکان یا بلایای طبیعی ناگهانی نیز ممکن است منجر به واکنش های حاد روانی شوند . در این حالت فرد برای کاهش درد و رنج و انطباق با آن از مواد استفاده می کند .

تأثیر مواد بر فرد

این متغیر وقتی وارد عمل میشود که ماده حداقل یک بار مصرف شده باشد . چگونگی تأثیر یک ماده بر فرد ، تابع خواص ذاتی ماده مصرفی و تعامل آن با فرد و موقعیت فرد مصرف کننده است . تأثیر مواد بر فرد مصرف کننده به میزان قابل توجهی ، به مشخصات او بستگی دارد . این مشخصات عبارتند از : شرایط جسمی فرد ، انتظار فرد از مواد ، تجربیات قبلی تأثیر مواد و مواد دیگری که هم زمان مصرف شده اند ، مواد مختلف نیز تأثیرات 

عوامل مربوط به خانواده

خانواده اولین مکان رشد شخصیت ، تشکیل باورها و الگوهای رفتاری فرد است . خانواده علاوه بر اینکه ، محل حفظ و رشد افراد و کمک به حل استرس و دیگر مشکلات روانی است ، منبعی برای تنش ، مشکل و اختلال نیز می باشد . ناآگاهی والدین ، ارتباط ضعیف والدین و کودک ، فقدان انضباط در خانواده ، خانواده متشنج یا آشفته و از هم گسیخته ، احتمال ارتکاب به انواع بزهکاری ها مانند سوء مصرف مواد را افزایش می دهد .

همچنین والدینی که مصرفکننده مواد هستند باعث می شوند فرزندان با الگوبرداری از رفتار آنان ، مصرف مواد را یک رفتار بنهجار نلقی کرده ، رفتار مشابهی پیشه کنند .

تأثیر دوستان

تقریباً در ?? درصد موارد ، اولین مصرف مواد بدنبال تعارف دوستان رخ می دهد . همسالان مبتلا به سوء مصرف مواد برای گرفتن تأیید رفتار خود از دوستان ، سعی می کنند آنان را وادار به همراهی با خود نمایند . گروه « همسالان » به خصوص در شورع مصرف سیگار و حشیش بسیار مؤثر هستند . بعضی از دوستی ها ، صرفاً حول محور مصرف مواد شکل می گیرد . نوجوانان به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی که مواد مصرف میکنند ، بسیار آسان است . هر چه پیوند فرد با خانواده ، مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد ، احتمال پیوند او با این قبیل گروهها بیشتر می شود .

عوامل مربوط به مدرسه

از آنجا که مدرسه بعد از خانواده ، مهم ترین نهاد آموزشی و تربیتی است ، می تواند از راه های زیر زمینه ساز مصرف مواد در نوجوانان باشد :

بی توجهی به مصرف مواد و فقدان محدودیت یا مقررات جدی منع مصرف در مدرسه ، استرس های شدید تحصیلی ، فقدان حمایت معلمان و مسئولان بهنگام نیاز عاطفی و روانی زمان بروز مشکلات و طرد شدن از طرف آنان

عوامل مربوط به محل سکونت : عوامل متعددی در محیط مسکونی می تواند موجب گرایش افراد به مصرف مواد شود .

فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی ، شیوع خشونت و اعمال خلاف ، وفور مشاغل کاذب ، آشفتگی و ضعف همبستگی بین افراد محل و حاشیه نشینی از جمله این عوامل هستند .

مشخصات فردی و عوامل محیطی بخشی از علل اعتیاد هستند و بخش دیگر را بازارهای بین المللی مواد و عوامل اجتماعی - اقتصادی حاکم بر جامعه تشکیل می دهند . این عوامل عبارتند از : فقدان قوانی جدید منع تولید ، خرید و فروش ، حمل و مصرف مواد ، موجب وفور و ارزانی آن می شود .

بازار مواد

میزان مصرف مواد ، با قیمت آن نسبت معکوس دارد ، هر چه قیمت مواد کاهش یابد ، تعداد افرادی که بتوانند آن را تهیه کننده افزایش می یابد . همچنین سهل الوصول بودن مواد به تعداد مصرف کنندگان آن می افزاید .

مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی

در جوامعی که مصرف مواد نه تنها ضد ارزش تلقی نمیشود ، بلکه جزئی از آداب و سنن جامعه و یا نشان تمدن و تشخص و وسیله احترام و پذیرایی است ، مقاومتی برای مصرف مواد وجود ندارد و سوء مصرف و اعتیاد شیوع بیشتری دارد .

کمبود امکانات فرهنگی ، ورزشی ، تفریحی : کمبود امکانات لازم برای ارضای نیازهای طبیعی روانی و اجتماعی نوجوانان و جوانان از قبیل کنجکاوی ، تنوع طلبی ، هیجان خواهی ، ماجراجویی ، مورد تأیید و پذیرش قرار گرفتن و کسب موفقیت بین همسالان ، موجب گرایش آنان به کسب لذت و تفنن از طریق مصرف مواد و عضویت در گروه های غیرسالم می شوند .

عدم دسترسی به سیستم های خدماتی ، حمایتی ، مشاوره ای و درمانی : در زندگی افراد ، موقعیت ها و مشکلاتی پیش می آید که آنان را از جهات مختلف در معرض خطر قرار میدهد . فقدان امکانات لازم یا عدم دسترسی به خدماتی که در چنین مواقعی بتواند فرد را از نظر روانی ، مالی ، شغلی ، بهداشتی و اجتماعی حمایت نماید ، فرد را تنها و بی پناه ، بدون وجود سطح مقاومت اجتماعی رها می کند .

توسعه صنعتی جامعه ، مهاجرت ، کمبود فرصت های شغلی و محرومیت های اقتصادی - اجتماعی : توسعه صنعتی ، جوامع را به سمت شهری شدن و مهاجرت از روستاها به شهرها سوق میدهد . مهاجرت باعث می شود تا فرد ، برای اولین بار ، با موانع جدیدی برخورد نماید . جدایی از خانواده ، ارزشهای سنتی و ساختار حمایتی قبلی به تنهایی ، انزوا و ناامیدی فرد می انجامد . کم سوادی ، فقدان مهارت های شغلی ، عدم دسترسی به مشاغل مناسب و به دنبال آن محدودیت در تأمین نیازهای حیاتی و اساسی زندگی و تلاش برای بقاء ، فرد را به مشاغل کاذب یا خرید و فروش مواد می کشاند و یا برای انطباق با زندگی سخت روزمره و شیوه جدید زندگی به استفاده از شیوه های مصنوعی مانند مصرف مواد سوق می دهد .

عوامل شخصیتی

داشتن اعتماد به نفس بالا و مهارتهای اجتماعی ، علاوه بر کاهش استرس های محیطی ناشی از ارتباط با دیگران ، باعث توانایی مقاومت در مقابل خواسته های خلاف دیگران و اصرار دوستان برای مصرف می شود . همچنین مهارتهای انطباقی موجب می شود که فرد هنگام برخورد با استرس ، برای حل مشکلات و تطابق با آن از شیوه های مناسبی استفاده نماید .

باورها و ارزش ها

اعتقادات و باورهای راسخ دینی و مذهبی ، فرد را در مقابل مصرف مواد محافظت می کند . نگرش منفی به مواد ، شامل باور به اعتیاد آور بودن و اثرات تخریبی مواد ، احتمال مصرف آن را کاهش می دهد .

موفقیت ها

موفقیت های تحصیلی ، شغلی و اجتماعی با افزایش اعتماد به نفس ، ایجاد ثبات و هدفمندی در مسیر زندگی و کسب حمایت های لازم ، فرد را زا خطر مواد مخدر حفاظت می نماید .

داشتن خانواده ای سالم و همبسته

پیوند و تعامل مثبت بین فرد و والدین از سنین کودکی موجب ارضای نیازهای عاطفی - روانی کودک میشود . این افراد ، با تجربه روابط منطقی و قابل پیش بینی ، کمتر دچار انحرافات شخصیتی می شوند و مهارتهای گوناگونی را که لازمه برقراری روابط سالم بین فردی و اجتماعی می آموزند و با داشتن حس تعلق و وابستگی کمتر احساس تنهایی و انزوا نموده و به دامن اعتیاد کشیده نمی شوند .